„ცა-მაზუთ, ხმელეთ-ნაგავო. აქ: ბნელი ლაბირინთი“
3-12-2022, 03:19
დიდი ხანი არ არის მას შემდეგ გასული, რაც ლაშა ჩხვიმიანმა დმანისის ზინაიდა კვერენჩხილაძის სახელობის პროფესიული სახელმწიფო თეატრის სამხატვრო ხელმძღვანელის პოზიცია დატოვა, ამ ფაქტმა კი მნიშვნელოვნად შეაფერხა დმანისში კულტურული სფეროს განვითარება, რადგან ოთხი წლის განმავლობაში რეგიონში მაცხოვრებლებს არაერთი პროექტი შესთავაზა და დმანისელ მაყურებელს თეატრისადმი ინტერესი გაუღვივა. (აქვე აღვნიშნავ, რომ ლაშა ჩხვიმიანს მიღებული აქვს დავით ერისთავის სახელობის ჯილდო - სწორედ დმანისის თეატრში აქტიური მუშაობისთვის) თუმცა 2022 წლის დასაწყისში გატარებული „კულტურული რეფორმების“ შედეგად თეატრს მიღმა დარჩენილი ლაშა ჩხვიმიანი ახალ, საინტერესო და ალტერნატიულ გზას ეძებს და დმანისის დამოუკიდებელი პროექტში „შეხვედრის ადგილი“ აქტიურ მოძრაობას იწყებს.
„შეხვედრის ადგილის“ ფარგლებში გამოცხადებული საგრანტო კონკურსის გამარჯვებული ახალგაზრდა რეჟისორი აჩი გოგუაძე გახდა.მან დმანისის 10 სხვადასხვა ადგილას წარმოსადგენად ჰაროლდ პინტერის პიესა „მთის ენა“ აირჩია. პინტერის აღნიშნული ნაწარმოები პირველად დაიდგა საქართველოში, რაც საზოგადოების ინტერესის ერთ-ერთი განმაპირობებელი ფაქტორია. სპექტაკლის გასამართ ადგილებს შემოქმედებითი ჯგუფი შემთხვევით არჩევს. მიტოვებული სახლი, ქარხანა, ძველი დანგრეული საავადმყოფო, ეზო და სხვა ექსპერიმენტული ადგილები მოსახლეობისგან თითქმის დაცარიელებულია და მათთვის ყოველი კულტურული აქტივობა დღესასწაულია.
ჰაროლდ პინტერის პიესა „მთის ენა“ სინამდვილეს ასახავს, რადგან ავტობიოგრაფიულია და რეალური ამბავი აქვს მოთხრობილი. შემთხვევითი არ არის, რომ დმანისში სწორედ ეს პიესა დაიდგა, რადგან აქ აღწერილი პრობლემა, ენის ბარიერი, პირდაპირ ასახავს რეგიონის სოფლებში მცხოვრები მოსახლეობის ამჟამინდელ პრობლემას. ეს ფაქტორი კი შემოქმედებითი ჯგუფისთვის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან გამოწვევად მიმაჩნია. შესაძლოა, ცალსახად თქმა რთულია, რომ დრამა მიმართულია პოლიტიკაში არსებული დაუოკებელი ჩინოვნიკების მიმართ, მაგრამ ფაქტია, რომ დრამატურგს, რეჟისორსა და მთელ შემოქმედებით ჯგუფს ერთი მიზანი ამოძრავებთ - ბრძოლა უსამართლობის წინააღმდეგ.
უპირველესად, ვცადოთ და დავყოთ სპექტაკლის პერსონაჟები, რადგან, ჩემი აღქმით, სამი ხაზი ცალ-ცალკე ვითარდება და კულმინაციურ მომენტში ჩნდება თანხვედრა. სპექტაკლის მთავარი მსხვერპლი ახალგაზრდა და მოხუცი დაუძლურებული, შეურაცხყოფილი და უფლებაწართმეული ქალები არიან.
( გიორგი ტაბიძის პერსონაჟი , სერჟანტი : „ახლა ყურადღებით მომისმინეთ! თქვენ მთის ხალხი ხართ. ხვდებით, ხომ? თქვენი ენა მკვდარია. აკრძალულია. ჰო, აკრძალულია მკვდარ ენაზე აქ საუბარი. დაუშვებელია თქვენს კაცებს საკუთარ ენაზე ესაუბროთ. ეს ყოვლად დაუშვებელია.“ თარგმანი - გუგა მგელაძე).
მოხუცი ქალის პერსონაჟი ერთდროულად იმედითა და უიმედობითაა გამსჭვალული, რომ საკუთარ შვილთან კომუნიკაციის დამყარებას მოახერხებს. პერსონაჟებს შორის ჩანს ორი თაობის ქალთა კონტრასტული სახე, რომელთაც ერთი და იმავე პრობლემა ამოძრავებთ, მაგრამ სხვადასხვა დაბრკოლებებით. ერთი მათგანი ცოცხალ შვილს დასტირის და სასოწარკვეთით დათრგუნულია, ფინალურ სცენაში კი განსხვავებით პინტერის ნაშრომისგან იმედის გაცოცხლებით სრულდება: „დაგელოდები შვილო!“ - ამბობს მანანა ტატიშვილის პერსონაჟი. ახალგაზრდა ქალი კი რომელსაც მსახიობი ვიკა ბოკერია განასახიერებს შიშისა და უკიდურესი შეურაცხყოფის მიუხედავად ქმრის სასჯელის შემსუბუქებისათვის იძულებულია „ჩინოვნიკთან“ სექსუალურ ურთიერთობას დათანხმდეს. რეჟისორი, დრამატურგისგან განსხვავებით, პერსონაჟების გარეგანი ინტრიგისა და ხასიათის ნაცვლად წინა პლანზე შინაგანი ვნებებისა და დაუძლურებული სულის ჩვენებას ცდილობს.
ქალებს შორის არის სპექტაკლში დამატებული პერსონაჟი (რუსა არაბული), რომელსაც მაყურებელთან გარკვეულწილად ინტერაქციის დამყარების მცდელობა აქვს. სპექტაკლის დასაწყისში პერსონაჟი ოდნავ ბუნდოვანია, თუმცა განვითარებასთან ერთად თანდათან ირკვევა მისი მნიშვნელობა და ვფიქრობ, პერსონაჟის დამატების ერთ-ერთი მიზანიც მისი სხვადასხვაგვარად აღქმა იყო. რუსა არაბულის პერსონაჟი ჩანს, როგორც დამკვირვებელი და გამომძიებელი, რომელიც სათავეში დგას და თვალს ადევნებს მიმდინარე მოვლენებს.
„მეორე ხარისხის“ მსხვერპლი კი სერჟანტი და ოფიცერი გახლავთ (გიორგი ტაბიძე და გიორგი ტატიშვილი). შესაძლოა ოდნავ გასაკვირია ამგვარი აღქმა, მაგრამ ერთი მხრივ, ორივე გაბოროტებული პერსონაჟია. მსხვერპლია არსებული ძალაუფლების, რომელთაც ძალუძთ ერთი ხელის მოსმით უარი თქვან ადამიანურ ფაქტორებსა და ღირებულებებზე. ისინი ახსენებენ, რომ ქალები არ არიან დამნაშავეები, მაგრამ მათ არ შეუძლიათ გაგება და იმის აღიარება, რაც მათ მდგომარეობას შეამსუბუქებს. მეორე მხრივ, ორივე პერსონაჟი სახელმწიფოს სასტიკი რეჟიმის გამომხატველია და რეჟისორის ინტერპრეტაციით ალეგორიულად სახელმწიფოში არსებულ ერთპიროვნულ ტირანიას გვაჩვენებს.
ხოლო მესამე შტო - „ნამდვილი მსხვერპლები“ პატიმარი (გიორგი ცერცვაძე) და კაპიუშონიანი კაცი (ოთარ აშკარელი) გახლავთ. ორივე ნაწამები პატიმარია, თუმცა უფრო ფართო გაგებით, მათი სახეები არის უსამართლობის ამსახველი, თუ როგორ ავლენს სახელმწიფო არატოლერანტობას და რეპრესიებით ანადგურებს არსებულ კულტურას.
ჩემთვის მნიშვნელოვანია სტანისლავსკის სისტემის დახმარებით გამოვიკვლიო თუ რა მიზნით ქმნის რეჟისორი სპექტაკლს, ხოლო თითოეული მსახიობი კონკრეტულ როლს.
ამ შემთხვევაში, მიზანი უნდა ვეძებოთ სწორედ მთავარ სათქმელსა და მსახიობის როლის სულს შორის. დრამატურგისა თუ რეჟისორის აზრებისა და გრძნობების, მისი წარმოსახვის, ტანჯვისა და სიხარულის გადაცემა სცენიდან, ცალსახად, წარმოადგენს სპექტაკლის მიზანს. ამრიგად, მიზანი, რომელიც თავისკენ იზიდავს ყველა ამოცანას, იწვევს მსახიობის ფსიქიკური ცხოვრების მამოძრავებელთა შემოქმედებით მისწრაფებას და თვითშეგნების ელემენტებს. ამიტომაა მნიშვნელოვანი თითოეული მათგანის დამოკიდებულების შეცნობა, რადგან შემოქმედის სუბიექტური აზრის გარეშე ზეამოცანა მშრალია და აუცილებელია მსახიობის სულში ვეძებოთ გამოძახილი, იმისთვის რომ ცხადვყოთ ზეამოცანაც და გაცოცხლებული როლიც.
„სცენური სიმართლე გამოიწვევს რწმენას. მე ვარსებობ, მე ვგრძნობ, როგორც ამას როლი ითხოვს“, მაგრამ შერჩეული ექსპერიმენტული სივრცის წყობიდან გამომდინარე გარკვეულწილად იკარგება ამოცანები, რომლებიც უპასუხებს როლის შინაგან არსს. უპირველესად მკვდარი ენის ფენომენისა თუ სხვა ამბივალენტური პრობლემის წარმოჩენის ამგვარი ფორმა მაძლევს საფუძველს ვთქვა, რომ რეჟისორი, პირდაპირი და ირიბი გაგებით, ადამიანის სულისა და მიტოვებული კედლების ბნელ ლაბირინთში დაგვატარებს.
დასაწყისში აღვნიშნე, რომ სპექტაკლის სცენოგრაფიც და მუსიკალური გამფორმებელიც რეჟისორია. ამ შემთხვევაში მუსიკას ეკისრება არა მხოლოდ ემოციური დატვირთვა, რადგან სწორედ ის არის წარმოდგენის მთავარ კომპონენტად ქცეული. შერჩეული მუსიკა დასაწყისიდანვე ქმნის განწყობას და ამასთანავე, ეხმარება „პროლოგის“ საინტერესოდ და ექსპრესიულად განვითარებას, რადგან აჩი გოგუაძეს პიესა იმგვარად აქვს დამუშავებული, რომ პიესისგან განსხვავებით სპექტაკლის ქრონომეტრაჟი საგრძნობლად გაზრდილია. (ეძებს თვისობრივ, სპეციფიკურ ენას, მაგრამ აბსოლუტურად არ ემიჯნება ტექსტს)
იქიდან გამომდინარე, რომ სპექტაკლი ათ სხვადასხვა სივრცეში იყო წარმოდგენილი, ადგილის ცვლილებასთან ერთად, კიდევ ერთი სირთულე ან გამოწვევა ჩნდება, სათამაშო სივრცის სცენოგრაფიული ათვისების თვალსაზრისით, რადგან ხშირ შემთხვევაში წარმოდგენის ადგილი მოქმედებს თუ როგორ აღიქვამს მაყურებელი.
ამ შემთხვევაში, მე განვიხილავ დასკვნითი წარმოდგენის სცენურ ათვისებას და თანმხვედრ პრობლემებს. რეჟისორმა დანგრეული საავადმყოფო სტრუქტურულად ორ ნაწილად გაყო. ერთ მხარეს მაყურებლის სივრცე, პარტერი მოაწყო, ხოლო წარმოდგენა მოპირდაპირე მხარეს თამაშდება, რომლის უკეთ აღქმისთვისაც გამოყენებულია პროექტორი, რადგან საკმაოდ შორი მანძილია მსახიობებსა და მაყურებელს შორის. ეს არ არის სცენა და არც სცენის ძიების მცდელობა. ეს არის ცივი ექსპერიმენტული ადგილი, სადაც პიესის გაცოცხლების რეალისტურობა და შესაძლოა ვთქვათ წარმატებაც, სრულებით დამოკიდებულია რეჟისორის სივრცულ აღქმაზე.
მნიშვნელოვანია, ვთქვათ, რომ სპექტაკლის მომხიბვლელობის მთავარი მამოტივირებელი სწორედ სივრცის იშვიათი სიზუსტით ათვისება აღმოჩნდა. ( აქვე: ჩემი აზრით, სცენის ალტერნატიული სივრცის სწორად გამოყენების თვალსაზრისით ამჟამად გვაქვს ორი მაგალითი: აღნიშნული სპექტაკლი - აჩი გოგუაძის „მთის ენა“ (2022) და გეგა გაგნიძის „ბალიშის კაცუნა“ (2019) - თეატრალური უნივერსიტეტის სარდაფი)
თუმცა ამ ყველაფრის ფონზე, ვერ გავექცევით რამდენიმე პრობლემას, რომელიც მიმაჩნია, რომ უნდა იქნეს მკაფიოდ ხაზგასმული. პირველ რიგში, ვგულისხმობ ტექნიკურ ხარვეზებს, რადგან სპექტაკლის მსვლელობის დროს ხშირად მიკროფონის ხმა ქრებოდა ან დასახიჩრებულად ისმოდა. ტექნიკური თვალსაზრისით, ამგვარი გაუმართაობა კი ართულებს მაყურებელმა გამოიკვლიოს ტექსტის ის ამაღელვებელი ამოცანები, რომლებიც ჭეშმარიტ განცდით პროცესებს ასახავენ. გარდა ამისა, უნდა ითქვას ოპერატორების როლის შესახებ, რადგან თუ რეჟისორი პროექტორს იყენებს იმისთვის, რომ ვიზუალური თვალსაზრისით მაყურებელმა უკეთ აღიქვას, მაშინ უმჯობესი იქნებოდა თუ ის დეტალები გამოჩნდება ეკრანზე, რასაც თეთრი მონიტორის გარეშე ვერ ვხედავთ. ეს ფაქტორი ნაწილობრივ გასაგებია, იმ მარტივი მიზეზის გათვალისწინებით, რომ შემოქმედებით ჯგუფს მხოლოდ ერთი დღე ჰქონდა მოსამზადებლად, რომ მორგებოდნენ არსებულ მოცემულობას.
თუ ჩვენ დავეყრდნობით ადოლფ აპიას ვიზუალურ-სივრცობრივ თეორიას, მაშინ მეტად დავრწმუნდებით, რომ სპექტაკლის მთავარი მიზანი და კომპონენტი სწორედ მხატვრული ერთიანობაა, რაც მოიცავს ზემოთ აღნიშნულ თითოეულ კომპონენტს.
„მთის ენა“ შეგვიძლია აღვიქვათ, როგორც გალაშქრება უსამართლობისა და სასტიკი რეჟიმის წინააღმდეგ. აქ იმ სოციალური ტერმინის დაბრუნების იმედი ჩანს რასაც ტოლერანტობა ჰქვია. აჩი გოგუაძე ისწრაფვის სათქმელის პირდაპირი, მოქნილი ენით მოწოდებაზე და უარყოფს იმ სტერეოტიპებს, რაც „დაძველების სინდრომს“ იწვევს.
ჩემი აზრით, დამოუკიდებელი არტისტების მხარდაჭერა ძალიან და ბევრად სასარგებლო იქნება ქართული კულტურისა და მიმდინარე თეატრალური პროცესებისთვის, რისი ნათელი მაგალითიც დმანისის დამოუკიდებელი პროექტის აქტივობა გახლავთ.
უკან დაბრუნება