თეა კახიანი

ილიაუნის თეატრის სპექტაკლ „ხარმსის“  ნახვამ ამ ავტორის პირველად წაკითხვის ბედნიერება მომანიჭა. რასაკვირველია მესმის, რომ მაინც და მაინც კარგი ტონი არ არის ჩემს მიერ პირველივე წინადადებაში გამოცხადებული ლიტერატურული უვიცობის აღიარება, მაგრამ თავს იმით ვიმშვიდებ, რომ ლიტერატურათმცოდნეობაში დანიელ იუვაჩევის იგივე ხარმსის შემოქმედების მნიშვნელობის გააზრებაც ნაგვიანევად მოხდა.  

ვიმედოვნებ, მკითხველი გაგებით მოეკიდება და მომიტევებს იმ ძვირფასი დროის დანახარჯს ჩემი უსუსური  თავისმართლების კითხვას რომ დასჭირდა.  შემეძლო სულაც გვერდი ამეარა ამ საკითხისთვის (როგორც საერთოდ ხდება ხოლმე), მაგრამ ეს ურიერთობის იმ ფორმას დაარღვევდა, რომელიც ილიაუნის თეატრის შემოქმედებითმა ჯგუფმა შემოგვთავაზა. შემოთავაზებულ ფორმაში მსგავსი აღიარებები აუცილებლობასაც კი წარმოადგენს და გარკვეულად მოურიდებლობის სიმბიოზს ახდენს შინაგანი თავისუფლების დემონსტრირებასთან. 

დამეთანხმეთ, გაუმართლებელი იქნებოდა მიგეჩქმალა, რომ არ იცნობ სპექტაკლში წარმოდგენილი ნოველების ავტორს, მაშინ,  როდესაც დამდგმელი რეჟისორი სპექტაკლის პროლოგში, თავისუფლად გესაუბრება, მისივე ტერმინით რომ ვთქვათ,  საკუთარ ენაბლუობაზე. ასე რომ, ჩემი შესავალი ოთარ ეგაძის წინასიტყვაობის შემხვედრი ნაბიჯია და ასევე,  სპექტაკლით გამიზნული, მაყურებლის თანამონაწილეობის აქტის პირდაპირი შედეგი.  

2010 წელს დადგმული სპექტაკლი თეატრის ფოიეში, მის ერთ პატარა კუთხეში იმართება. სრულიად უდეკორაციოდ, ღია თამაშის პრინციპით. მაყურებელთან უშუალო ურთიერთობისა და იმპროვიზაციის განზრახვით.  როგორც აღვნიშნე, დასაწყისში რეჟისორი მაყურებელს ესაუბრება. თავიდან გგონია, რომ ეს რაღაც წინასწარი ტექნიკური პროცედურაა – „გთხოვთ გამორთოთ მობილური ტელეფონების“ მსგავსი, მაგრამ მოგვიანებით ხვდები რომ ეს სპექტაკლის პროლოგი და წარმოდგენის შემადგენელი ნაწილია. სპექტაკლის მსვლელობისას, რეჟისორი საკუთარი შემოსვლითა და კომენტარებით კიდევ რამდენჯერმე „შეაჩერებს“ წარმოდგენას. ხან „ნაჩნიკის“  გადამწვარ ნათურას ცვლის და ამ შესაძლებლობით კმაყოფილი, ასეთი ტიპის სპექტაკლების უპირატესობაზე საუბრობს, ხანაც ცდილობს „შემთხვევით“ მწყობრიდან გამოსული ოყნა შეაკეთოს. მაყურებელი უთუოდ ეცდება გამოიცნოს სპექტაკლში ეს  ჩართვები დადგმულია თუ მართლაც ამა თუ იმ საჭიროებით გამოწვეული იმპროვიზაცია. ამ შემთხვევაში სწორი პასუხის პოვნას არა აქვს არსებითი მნიშვნელობა. მთავარია ინტრიგა, რომელიც ასეთი ტიპის ეჭვებსა თუ ვარაუდებს აღძრავს. თუმცა ეს ხდება არა ინტელექტუალური თეატრის ადამიანის რაციონალური აზროვნების გამოწვევაზე გათვლილი კონცეფციებით,  არამედ იმ უბრალო თამაშობრივი ბუნების და ხერხების წარმოსაჩენად რაც საერთოდ ქმნის თეატრალურ ხელოვნებას. მთავარია სულ ვეძებდეთ სინამდვილისა და თამაშის საზღვარს, რომელიც შემოქმედებითმა ჯგუფმა ისე ოსტატურად შეფუთა, რომ საზღვარიც აღარ ეთქმის. 

სპექტაკლის  კონტურები წარმოდგენის მოსამზადებელი რეპეტიციებისათვის დამახასითებელი ფორმით არის მოხაზული. პროგრამაში მითითებულია, რომ მაყურებელი ნახავს ნოველების თეატრალურ კითხვას. შესაბამისად, „სცენის“ ცენტრში ვხედავთ საწერ მაგიდას რამოდენიმე სკამით. რეჟისორის მიერ სპექტაკლის გადაწყვეტის არჩეულმა ამ ხერხმა, ჩემი აზრით მოულოდნელად, თანამედროვე ლიტერატურის თვისება მოირგო. კერძოდ, ვგულისხმობ პოსტმოდერნული ლიტერატურისთვის დამახასიათებელ მეტატექსტს – თხრობას თხრობის ან მონათხრობის შესახებ. ამ ანალოგიით ილიაუნის დადგმა შეიძლება აღვიქვათ როგორც თამაში თამაშის შესახებ. მაყურებელი ხედავს  მსახიობს რომელიც  მის თვალწინ ქმნის მხატვრულ სახეს, რამდენჯერმე შორდება და ისევ ირგებს შესასრულებელ როლს, აქვე იცვლება მიზანსცენა.  მთელი სპექტაკლი გაჟღენთილია განსაკუთრებული უშუალობის, ინტიმურობის ატმოსფეროთი. მსახიობები თამაშობენ დანიელ იუვაჩევის მოკლე, ერთი შეხედვით ერთმანეთთან დაუკავშირებლ ნოველებს, რომლებმაც, როგორც ლიტერატურათმცოდნეები აღნიშნავენ, ეჟენ იონესკოსა და სამუელ ბეკეტზე ადრე გადმოსცეს აბსურდის მდგომარეობა, სადაც ყველაფრის მიზეზი და ასევე შედეგიც აბსურდია. 

წარმოდგენა გვაწვდის დრამატურგის, მწერლისა და პოეტის ბიოგრაფიულ ცნობებსაც. ხარმსს სჯეროდა რომ ერთი და იგივე სახელი უბედურების მომტანია, ამიტომ მუდმივად იცვლიდა მას – ხარმსი, ხორმსი, ჩარმსი და ა.შ. სჯეროდა, რომ ის სასწაულმოქმედიც იყო. რომ შეეძლო სასწაულის მოხდენა,  უბრალოდ არ სურდა ეს... ბიოგრაფიული ცნობები თანდათან  ზავდება იუვაჩევის მხატვრულ ნაწარმოებებთან, რომელთა მოქმედ პერსონაჟად რეჟისორი თავად მწერალს წარმოგვიდგენს რუსთაველის თეატრის მსახიობის – დავით გოცირიძის შესრულებით. მისი გამომსახველობითი ტექნიკა ემოციის, ჟესტის განზრახ შეკუმშვაზეა აგებული, რასაც ექსპრესიის უფრო მაღალ საფეხურზე აჰყავს მხატვრული სახე. ეს ტექნიკა, რომელსაც, ჩემი აზრით,  კინოსთან უფრო აქვს საერთო, ვიდრე თეატრთან განსაკუთრებით მოერგო ამ სპექტაკლს და მის პროტაგონისტს, ამიტომ აუცილებლად უნდა დავეთანხმო ჩემს მეგობარ თეატრალს, რომელმაც, როდესაც გაიგო „ხარმსზე“ მივდიოდი, მაშინვე აღნიშნა დავით გოცირიძის შესანიშნავი ნამუშევარი.   

ასევე აღსანიშნავია მაია გელოვანის მონოლოგი დამლაგებელი ქალის როლში, რომელიც თითქოს ემოციურად ერთმანეთთან აკავშირებს მსახიობის მიერ ამ სპექტაკლში გათამაშებულ სხვადასხვა პერსონაჟთა სახეებს.

წარმოდგენაში დაკავებული თითოეული მსახიობი: დავით გოგოლაშვილი, დავით ველიჯანაშვილი, მაკა ძაგანია, თათია ბუაძე, თამთა ცინცაძე რეჟისორის მიერ დადგენილ ფორმაში ქმნის ცალკეულ ფრაგმენტულ ეპიზოდებს, რომელთა მიზეზ–შედეგობრივ კავშირებზე დაფიქრებულ მაყურებელს სპექტაკლის ეპილოგში შესანიშნავი გასაღები ეძლევა: არავინ იცის რა კავშირი არსებობს გოგირდმჟავაში ჩავარდნილ ქუდსა, რომელიც გაიხსნა, და ახლადაშენებულ საკონცერტო დარბაზს შორის.

„ხარმსი,“ ავტორის ნაწარმოებებში დაფიქსირებული მოვლენებსა და საგნებში არ არსებული აზრით, სცენაზე უხვად მოფარფატე საპნის ბუშტებით, ამაოების შეგრძნებით, გაუგებარ სივრცესა და დროში თხელ ძეწკვზე მოქანავე უისრებო საათით ( ინგმარ ბერგმანის “მარწყვის მდელოში” მკვდარი სიცოცხლის სიმბოლო) შეიძლებოდა ყოფილიყო ერთ–ერთი ყველაზე შემაძრწუნებელი სპექტაკლი, რომ არა რეჟისორისა და მსახიობების მიერ სცენურ ვერსიაში სწორად გადატანილი ავტორისეული იუმორი და ირონია. ირონია ოთარ ეგაძის სპექტაკლის წამყვანი  ემოციური ფონია და აქ კიდევ ერთხელ დამჭირდება, თითქმის მობეზრებული  პოსტმოდერნიზმის ხსენება, რადგან სევდიანი, „სერიოზული“ თემების გათამაშებისას შემოქმედებითი ჯგუფი იყენებს პასტიშს. ეს პოსტმოდერნიზმისეული ტერმინი აღნიშნავს პაროდიის ახლებურ ფორმას. ის აღარ გულისხმობს რაიმე დაფარული აზრის პაროდირების ხერხით გადმოცემას. პასტიში უფრო დაკავშირებულია სტილებისა და იდეების ურთიერთშეთანხმებასთან, აზრების კომედიურ თამაშთან. სწორედ პასტიშის წყალობით მოდის ის სიმსუბუქე, რომელიც სპექტაკლს ათავისუფლებს აუტანელი, პრეტენზიული სერიოზულობისაგან.

სპექტაკლის დასასრულს  თეატრი არათუ სცენის მეოთხე კედელს დაარღვევს, არამედ თეატრის შენობიდანაც გავა და შუშის კედლებიან დარბაზში მსხდომი მაყურებელი დაინახავს, რომ გარეთ თოვლი მოდის, ხანმოკლე მაგრამ თეთრი თოვლი...